Welsh Journals

Search over 450 titles and 1.2 million pages

Y DIWYGIWR. TACHWEDD, 1868. DECHBEUAD A HANES LLYFEAU Y TESTAMENT NEWYDD. GAN CAERWYSON. Penod III. Yn mron mor fuan ag y gwnaed i fyny reol (canon) y Testament Newydd, cyfododd amgylchiadau, y rhai a fygythient ddinystrio lìafur canrifoedcí. Ehuai y daran, chwibanai y corwynt, ymgynddeiriogai tonau trochionog y felldith, a gwnai meib y fall a holl allu y tywyllwch falu ewyn ac ysgyrnygu danedd ar y gyfrol fendiuedig—Testament Newydd ein Harglwydd Iesu Grist; ac yn nghanol y fath ryferthwy, braidd yr ydym yn gallu amgyffred pa fodd y cadwyd yr holl lyfrau hyny rhag myned yn ddinystr ac ar ddi- fancoll; am hyn yr ydym yn y benod hon yn cael ein harwain i ym- chwilio yn— 1. Pa jodd y dyogelwyd yr ysgrifeniadau ìiyn—y Testament Newydd—rJiag cael eu dinystrio yn rhyferthwy mawr y gwaìianol erlidìaetJiau fu ar Gristion- ogion a Christionogaeth f O'r braidd y cawsant eu cadw yn ddyogel yn y pedwerydd canrif, ac o'r braidd y diangasant o safn dinystr. Bu yr Ym- îierawdwr Diocletian nid yn unig yn rhoddi erlidiaethau yn erbyn y Cristionogion yn mhob rhan o'i ymherodraeth, ond yn rhoddi hefyd orchymyn penigol i ddinystrio eu Jiysgrifeniadau cysegredig, a gwnaed hyny gyda chreulondeb gorwyllt ac annesgrifiadwy ; tra yr un pryd y gwneid pob math o argymhellion i'r Oristionogion i roddi fyny i'w gelynion erlid- iaethus eu hysgrifeniadau, a thrwy hyny gadw eu bywydau. "Gwelais," meddai Eusebius, "addoldai yn cael eu dymchwelyd a'u dinystrio i'w sylfaeni, a'r ysgrythyrau cysegredig yn cael eu tafiu i'r ffìamiau tân yn y marchnadoedd cyhoeddus." Diau nad oedd hyn ond ychydig o engraffau o'r golygfeydd a welwyd yn holl daleithiau yr ymherodraeth Eufeinig. Ond er mor rhyfeddol oedd cadwraeth y Testameut Newydd yn nghauol y fath erlidiaethau trychinebus, un amcan o honynt oedd dystrywio yr ysgrifeniadau cysegredig oll; nid oedd mor rhyíeddol ag oedd eu cadwraeth am y deg canrif canlynol. Trwy yr hanesion sydd ar ein bwrdd yr ydym yn cael fod yr ymherodraeth Eufeinig, (o dan yr hon y llwyddodd yr Eglwys Gristionogol ac y cynyddodd trwy lawer o lonyddwch a man- teision ffafriol yn ei sefydliad boreuol a'i lledaeniad cj'flym) yû~dynesu at ei dadfeiliad a'i chwymp pan y cafodd y canon ei sefydlu. Yn mil flwyddau y Oanol Oesau, cafwyd golygianau dychrynllyd o ddifrod ac 41